Reflectie in coronatijd

Ik ga het anders doen!

‘Ik ga wat anders doen”, zei iemand tegen mij. Verbaast keek ik haar aan. Ze was immers altijd gelukkig met haar baan. ‘Nee ik was steeds meer bezig achter mijn computer terwijl in mijn vak, de zorg, zoveel te doen is op de werkvloer. Ik ga terug in een begeleidingsgroep voor gehandicapten, mijn oude werk. Ik denk dat ik dat veel leuker vind.”

Een praktische uiting van een reflectieproces. Ik leg reflectie altijd uit als de laatste vakantiedag zittend boven op een berg met een weids uitzicht. Om je heen kijkend en constateren dat je toch wel hard hebt gewerkt het afgelopen jaar. In gedachte doorloop je het jaar. Je weet dat je je kinderen en je partner (nog) meer aandacht had willen geven. Komend jaar ga je het anders doen!

We zijn voorstander van reflectie in onze opleidingen. Simpel uitgelegd is reflectie terugkijken op een gebeurtenis. Nou ja, nieuw is het niet, belangrijk wel! Ik bedoel in een gezin, familie, vereniging, overal zal men al of niet bewust reflecteren. Ik kom uit de school van Schön, Argylus, enz. die aangeven dat je twee vormen van reflectie hebt in action en on-action. Je zult in deze Corona tijd jezelf wel eens afgevraagd hebben als je met iets bezig bent; is dit wel nodig, wel goed, zinvol. Direct stel je je handelen bij. Reflection in action. Vaak intuïtief, gezond verstand, logisch nadenken. Reflection on action is meer georganiseerd. Grofweg zijn de stappen: beschrijving van de gebeurtenis, uiten van gevoelens en gedachten, evaluatie, analyse en conclusies. Bovenstaand voorbeeld is een voorbeeld van on action. Als ik in de tuin werk en ik constateer dat ik fout gereedschap heb en dit dus snel wissel met het juiste gereedschap is dat in action. Schön geeft in zijn boek (educating the reflective practioner) aan dat reflectie een zeer effectieve vorm van leren is.

Zoals wij de werkvorm reflecteren toepassen is eenvoudig en vooral praktisch. Elke module begin ik met te vragen hoe het gaat, waar men mee bezig is, wat tegen of meevalt. Vanzelf komt er een thema naar voren. Vaak ook verbonden met de leerstof en bijna logisch verbonden met de praktijk van de cursisten. Bijvoorbeeld Esther geeft aan bezig te zijn met haar businessplan. Geeft aan dat het wel erg moeilijk is goede indicatoren te vinden om persoonlijke ontwikkeling van elke medewerker te meten, op te volgen en te ondersteunen. Daarover geven ook anderen in de cursusgroep hun indruk weer en geven aan dat het toch minder moeilijk is dan Esther denkt. Aan Esther wordt al snel gevraagd wat haar verklaring is waarom het werken aan persoonlijke ontwikkeling in haar afdeling zo moeizaam verloopt. Soms zijn deze reflecties zeer confronterend.

Ik stel dat thema’s spontaan naar voren komen maar vaak organiseer ik de inhoudelijke thematieken ook met een open vraag: ‘schets eens hoever je bent met werkplekverbetering’. Mijn ervaring is dat cursisten gebrand zijn om hun persoonlijke ervaringen te delen. Daar waar cursisten achterover gaan leunen betrek ik ze bij het proces door expliciet naar hun ervaringen te vragen.

Ik heb de volgend ervaringen met deze werkvorm:
– Naarmate de groep hechter wordt is de reflectie opener maar ook meer confronterend;
– Uit evaluaties blijkt dat cursisten deze werkvom(en) als bijzonder prettig en vooral praktisch ervaren: ‘leer ik veel van, kan ik direct toepassen’;
– Men leert snel van elkaar men gaat kopiëren en ook na de sessies gaat de uitwisseling onderling verder. Soms gaan groepen na de cursus zelfstandig verder en gebruiken dan de aangereikte reflectie werkvormen;
– In het beginstadium voelt iedereen zich kwetsbaar en laat niet het achterste van de tong zien. Het lijkt er vaak op dat men een beetje bang is om ‘af te gaan’. Door een open sfeer te creëren voelt men zich al snel vrij om ervaringen ook te delen;

Na enige tijd samen leren wordt een groep hechter. Men kent elkaars problemen, oplossingen en acties. Ik merk zelfs dat men zich dan verheugd op het ‘reflectieve practicum’.

Zo is ook de rol van begeleider/ster duidelijker. Natuurlijk is dat het zorgen voor een veilige omgeving maar ook d.m.v. het stellen van goede vragen, samenvatten, leggen van verbindingen en suggestieve vragen de cursist aanzetten tot diepgang. Een reflectief praktikum (zo heet dat!) is meer dan alleen maar uitwisselen. De cursusleider moet de rode draad bewaken en verdieping creëren door samenvatten en doorvragen en vooral ook metacognities eruit halen. “Ik hoor je nu voor de derde keer aangeven dat je het allemaal erg overdreven vindt. Vertel eens, wat wil je zeggen met deze kanttekening”.

Tot slot. Reflectie is een uitstekende vorm van coachend leiding geven. Ik ben soms teleurgesteld dat leidinggevers vrij klassiek vergaderen terwijl juist dit soort reflectieve practica effectiever, diepgaander en vooral ook veelmeer leiden tot tweezijdige communicatie die hoort bij modern leiderschap. Immers we willen toch leiders/sters die het beste uit hun medewerkers/sters halen?